روانشناسی دین
روانشناسی دین
چکیده
روانشناسی دین ، بررسی مسئله دین است از جنبه درونی و فردیِ آن . این گستره سعی می کند با تحلیل روانی انسان ( از طریق روانشناسی ) ، ریشه پیدایش دین و همین‌طور پیامدهای این گرایش را مورد مطالعه قرار دهد. در این باب ، نظریه های موافق و مخالف بسیاری ارائه شده است .
علل و انگیزه های بروز دیدگاه روانشناسانه دین ، سیر تاریخی آن ، تئوری‌ها و نظریه های قابل توجه در این زمینه ، همچنین پیامدهای تبیین شخصی و روانی دین که از مهم‌ترین آنها می توان به پلورالیسم دینی اشاره کرد ، درفصل اول این رساله مورد مداقه قرار گرفته است .
از مهم‌ترین و محوری ترین مسائل مورد بحث در روانشناسی دین ، می‌توان از بحث ‘تجربه دینی’ نام برد که به عنوان گوهر و اساس این دیدگاه ، مورد توجه و دقت نظر متفکرین ، متألهان و همچنین روان‌شناسان قرار گرفته است . یکی از مهم‌ترین فرضیه های مورد بررسی در این مبحث ، معرفت زایی تجربیات دینی است و اینکه آیا تجربه دینی می‌تواند از لحاظ معرفت‌شناسی ، عینیت داشته باشند ؟
بیان نظریات مختلف در مورد این مسئله ، که در فصل دوم به آنها اشاره شده ، تا حدودی اظهار نظر در مورد آن را آسان می‌نماید .
نقد و بررسی موضوع نیز ، همراه با بیان نظرات متفکرین معاصر و نتیجه گیری کلی از بحث ، اجمالاً در فصل پایانی رساله آمده است .
ما حصل بحث:
ـ روانشناسی دین ، نگاهی درونی ، روانی و فردی به دین است ، بدون در نظر گرفتن جنبه های اجتماعی ، فرهنگی و … آن .
ـ تبیین شخصی و درونی دین ، از بسیاری از تعارضات میان عقاید دینی و سایر ابعاد زندگی جلوگیری کرده و خواه و ناخواه ، اصطکاک همیشگی میان دین و علم را
از بین می برد.
ـ از طریق ارجاع تجربیات شخصی و فردی به پیش فرض‌های دینی و زمینه های مذهبی افراد ، تجربیات دینی قابل تعریف بوده و به عنوان مهم‌ترین عامل تحویل دین به روانشناسی ، مورد بررسی و دقت نظر قرار می گیرد .
ـ تجربیات دینی از لحاظ معرفت شناسی می توانند عینیت داشته باشند و اعتقادآور باشند ( اما فقط برای صاحب تجربه و نه ناظران ، بلکه برای ناظران خارجی ، تنها جنبه آشنایی دارد )
ـ از بارزترین نتایج تبیین و تفسیر درونی و فردی دین ، اعتقاد به پلورالیسم دینی
( کثرت گرایی دینی ) است که امروزه با گسترش این روند در جوامع غربی ، حقانیت مکاتب توحیدی و اعتقاد به صراط مستقیمی واحد ، به زیر سؤال رفته و تا حدودی تضعیف شده است .
ـ دین از طریق تجربه درونی و شخصی قابل ادراک است ، و این ادراک بر اساس فطرت کمال‌جوی انسان و طبیعت وی استوار است .
ـ تجربیات دینی در صورت عینیت یافتن ، می تواند معرفت زایی کرده و اعتقادات دینی را توجیه نمایند؛ اما این مسئله در مورد شخص تجربه کننده صادق می باشد و برای شخص ناظر هیچ الزام و ضرورتی ، برای اعتقاد از طریق تجربه دینی وجود ندارد.
|
مقدمه ………………………………………………………………………………… 1 |
|
فصل اول |
|
رابطه روانشناسی و دین ………………………………………………………… 11 |
|
تعریف دین ……………………………………………………………………… 15 |
|
بررسی تئوریهای روانشناسانه دین …………………………………………… 21 |
|
ـ تئوری تحولی پیاژه ………………………………………………………… 22 |
|
ـ تئوری اریکسون ……………………………………………………………. 25 |
|
ـ آلپورت ……………………………………………………………………… 27 |
|
ـ یونگ ………………………………………………………………………… 30 |
|
ـ هیوم ………………………………………………………………………….. 35 |
|
ـ فروید ………………………………………………………………………… 42 |
|
علل گرایش به دین ……………………………………………………… 47 |
|
پیامدهای گرایش به دین ………………………………………………… 50 |
|
ـ جیمز…………………………………………………………………………… 51 |
|
تجربه دینی ……………………………………………………………………… 59 |
|
تعارض علم و دین ……………………………………………………………… 60 |
|
کثرت‌گرایی دینی ……………………………………………………………… 68 |
|
فصل دوم |
|
تعریف تجربه دینی ……………………………………………………………… 76 |
|
پیشینه تاریخی تجربه دینی …………………………………………………… 79 |
|
اقسام تجربه دینی ……………………………………………………………… 83 |
|
دیدگاههای مختلف در مورد انواع تجربه‌های دینی ………………………… 86 |
|
ـ تجربه دینی نوعی احساس است ………………………………………… 86 |
|
ـ تجربه دینی نوعی تجربه مبتنی بر ادراک حسی است ………………… 95 |
|
ـ تجربه دینی ارائه نوعی تبیین مافوق طبیعی است ……………………… 98 |
|
نمونه‌های تجربه دینی ………………………………………………………… 104 |
|
آیا تجربه‌های دینی هسته مشترکی دارند …………………………………… 118 |
|
تجربه‌های عرفانی ……………………………………………………………… 120 |
|
ـ آیا تجارب عرفانی معرفت‌زا است ……………………………………… 131 |
|
آیا تجربه دینی می‌تواند اعتقاد دینی را توجیه کند ………………………… 135 |
|
فصل سوم |
|
نگاهی نقادانه به موضوع ……………………………………………………… 149 |
|
ـ تقدم شرک بر یکتا پرستی………………………………………………… 164 |
|
ـ موهوم پنداری باورهای دینی …………………………………………… 165 |
|
ـ گناه نخستین………………………………………………………………… 166 |
|
ـ خدای پدرگونه …………………………………………………………… 167 |
|
ـ مفهوم جنسیت …………………………………………………………… 168 |
|
ـ تعمیم ناروا ………………………………………………………………… 170 |
|
فهرست منابع و مآخذ (فارسی) …………………………………………… 180 |
|
فهرست منابع و مآخذ (انگلیسی) ………………………………………… 184 |
چکیده انگلیسی………………………………………………………………… 185 |
