نقش زنان روستایی در اقتصاد شهرستان فومنWORD

چکیده

این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیل و با هدف شناخت نقش زنان در اقتصاد شهرستان فومن, شناسایی رابطه میزان سواد زنان و فعالیتهای اقتصادی, شناسایی میزان سهم زنان روستایی در تولید, شناخت عوامل موثر بر فعالیت زنان در خانوارهای روستایی شهرستان فومن, سهم زنان روستایی فومن از درآمد خانوار تهیه شده است.

محقق در این تحقیق به دنبال بررسی فرضیاتی به ترتیب:

• با افزایش میزان سواد, فعالیت اقتصادی زنان روستایی در بخش کشاورزی شهرستان فومن کمتر می شود.
• نقش زنان روستاهای جلگه ای در اقتصاد خانوارها بیشتر از زنان روستاهای کوهپایه ای و کوهستانی است.
• با ورود تکنولوژی در فعالیتهای اقتصادی روستا نقش اقتصادی زنان روستایی در حال کاهش است.

نتایج بررسی های نگارنده در تحقیق حاضر نشان می دهد که:

فرضیه اول با این توضیح اثبات می شود که: با توجه به 363 زنی که مورد مطالعه قرار گرفتند این نتیجه حاصل شده که حدود 6 درصد از زنان روستایی به کار کشاورزی علاقه نشان داده اند و مابقی حدود 94 درصد در بخش خدمات و اداری فعال هستند.

فرضیه دوم با این توضیح رد می شود که: 91 درصد زنان روستاهای جلگه ای در فعالیتهای خدماتی و اداری مشغول هستند اما در روستاهای کوهپایه ای و کوهستانی 149 درصد در فعالیتها اشتغال دارند.

فرضیه سوم با این توضیح اثبات می شود که: صد در صد زنان معتقدند با ورود تکنولوژی از علاقه مندی زنان به فعالیت به طور سنتی در کارهای کشاورزی کمتر شده است.

واژگان کلیدی: نقش, زنان روستایی, اقتصاد خانوارها, شهرستان فومن

 مقدمه

با نگاهی به بافت اجتماعی- اقتصادی جامعه کشاورزی کشورمان و نقش زنان روستایی در اقتصاد خانواده, ضرورت توجه بیشتر به این قشر دو چندان می شود.

توجه به احساس مسئولیت و موقعیت زنان روستایی در مناطق مختلف کشور و اعتقاد و باورمان به این قشر عظیم که دارای نقش مهمی در اقتصاد کشور اند, از ضروریات جامعه محسوب می شود.

وجود زنان برای ایجاد یک زندگی سالم در خانواده از اهمیت فراوانی برخوردار است. به منظور تامین یک زندگی توام با آرامش و آسایش برای اعضاء خانوار, زنان علاوه بر تربیت کودکان به کارهای دیگری از جمله تهیه غذا, نگهداری از منزل, کمک به فرآیند تولید و تبدیل محصولات زراعی و باغی, تهیه محصولات لبنی و دامی و ... می پردازند.

این تحقیق با عنوان نقش زنان روستایی در اقتصاد خانوارهای شهرستان فومن در 5 فصل: فصل اول کلیات تحقیق, فصل دوم مبانی نظری, فصل سوم ویژگیهای طبیعی, اجتماعی, اقتصادی, فصل چهارم تحلیل یافته های تحقیق و فصل پنجم نتیجه گیری و ارزیابی فرضیه ها و ارائه پیشنهادات تهیه گردیده است.

 فصل اول: طرح تحقیق

1-1 بیان مسئله

تفاوت جنبه های گوناگون روستا و طبقه بندی اشتغال در آن به مراتب پیچیده تر از حوزه های شهری است. تفاوت اشتغال و به طور کلی فعالیت اقتصادی روستاها با فعالیتهای اقتصادی شهری به عنوان نمونه از جنبه های زیر قابل توجه است: الف) زمان و طول مدت فعالیت در شبانه روز ب) نوع و ویژگی فعالیت ج) درآمد حاصل از فعالیت اقتصادی(سعیدی،1384, ص92).علاوه بر موارد فوق, یکی از ویژگی های اشتغال روستایی, نقش و حضور زنان است. زنان روستایی به طور کلی وظایف آشکار و پنهان نامحدودی را بر عهده دارند. اگرچه نقش اساسی زنان در انجام وظایف آشکاری همچون پرورش فرزندان و نیز انجام امورخانه و ساماندهی درونی خانوار محرز است، اما لازم است آن دسته از وظایف پنهانی نیز که بیشتر، ارزش و اهمیت اقتصادی دارد، مورد توجه قرار گرفته، نقش آنها در ساختار فعالیت و درآمد خانوار روستایی ارزیابی شود. به طور کلی مشاغلی را که زنان روستایی بر عهده می گیرند می توان به چند دسته تقسیم کرد.

الف) کار خانوادگی در مزرعه و خانه بدون دستمزد

ب) کار مبتنی بر دستمزد در خانه، مزرعه و کارخانه

ج) کار برای خود و عرضه حاصل کار(تولیدات) در بازار.

مساله اساسی در رابطه با کار و اشتغال زنان روستایی این است که در عمل نمی توان فعالیتهای مختلف آنان را به درستی و به دقت از یکدیگر تفکیک کرد چراکه آنان در موارد بسیاری ضمن انجام وظایف و تکالیف آشکار مرد پاره ای از فعالیتهای اقتصادی را توامان انجام می دهند. از آنجاکه اشتغال زنان روستایی معمولا از نظر زمان و نه از لحاظ دامنه به درستی مشخص نیست، ارزش افزوده کار آنان نیز در محاسبه درآمد خانوار یا به صورت مطلق قابل ارزیابی نیست(همان منبع، صص93-92).

توجه به همه قشرهای جامعه روستایی به ویژه زنان به عنوان نیمی از پیکره جامعه روستایی ضرورتی اجتناب ناپذیر است. زنان ایران در کنار مسئولیتهایی که در نهاد خانواده به عنوان مادر و همسر دارند، نقش مهمی در امور اقتصادی و در نواحی روستایی در امور تولیدی ایفا می نمایند. در این بین سهم و نقش زنان روستایی در فعالیتهای تولیدی و کشاورزی اعم از کاشت،‌داشت و برداشت، دامداری و باغداری و ... چشمگیرتر است و نقشی که آنها در مسئولیتهای خانواده ایفا می کنند قابل توجه بوده و شاید بیشتر از زنان شهری باشد(علیایی، 1386,ص107).

شهرستان فومن در محدوده ای واقع شده که نواحی جلگه ای ، کوهپایه ای و کوهستانی را شامل می شود و با توجه به این تنوع توپوگرافیکی، انواع فعالیتهای کشاورزی در آن رواج دارد. و با توجه به ماهیت این فعالیتها مسئولیت و نقش زنان در نگهداری از دامها، امور باغی و زراعی و همچنین صنایع دستی و رسیدگی به امور منزل و فرزندان قابل توجه است. به طوریکه در قسمت کوهستانی پرور ش دام و دامداری، در قسمت جلگه ای زراعت برنج و چای، و در کوهپایه ترکیبی از زراعت و دامداری به انضمام فعالیت در زمینه صنایع دستی از قبیل حصیر بافی، بافندگی, قالی بافی در بین زنان روستایی رواج دارد. با توجه به ویژگی های خاص شهرستان فومن می توان دریافت که بخش کشاورزی در حیات اقتصادی روستاهای آن نقش به سزایی داشته است. با توجه به تنوع فعالیتها در بین خانوارهای روستایی نقش زنان آشکار و محسوس است و بدون وجود زنان روستا انجام این همه فعالیت برای مردان دشوار می گردد. بنابراین لازم است تا نقش آنها مورد بررسی قرار گیرد و راهکارهای مناسبی برای رفاه زنان روستایی ارایه گردد.

بنابراین تحقیق حاضر درصدد است تا به شناخت نقش زنان روستایی در اقتصاد شهرستان فومن بپردازد، تا به ارایه راهکارهای مناسب برای رفاه زنان روستایی بپردازد.

 1-2 اهداف تحقیق

1- شناخت نقش زنان در اقتصاد شهرستان فومن

2- شناسایی رابطه بین میزان سواد زنان و فعالیتهای اقتصادی

3- شناسایی میزان سهم زنان روستایی در تولید

4- شناخت عوامل موثر بر فعالیت زنان در خانوارهای روستایی شهرستان فومن

5- تعیین سهم زنان روستایی فومن از درآمد خانوار

 1-3 فرضیه ها ی تحقیق

1- با افزایش میزان سواد، فعالیت اقتصادی زنان روستایی در بخش کشاورزی شهرستان فومن کمتر می شود.

2- نقش زنان روستاهای جلگه ای در اقتصاد خانوارها بیشتر از زنان روستاهای کوهپایه ای و کوهستانی است.

3- با ورود تکنولوژی در فعالیتهای اقتصادی روستا، نقش اقتصادی زنان روستایی در حال کاهش است.

 1-4 روش تحقیق و مراحل انجام

روش گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و میدانی می باشد. لذا جهت تهیه برخی از اطلاعات به کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت مراجعه نموده و جهت برآورد داده ها از نرم افزار Excel استفاده نموده ام. در مطالعات میدانی نیز به مصاحبه با برخی افراد و همچنین پر کردن پرسشنامه پرداخته لذاعلیرغم مواردفوق از روش مشاهده نیز بهره گرفته ام.

 1-4-1نوع تحقیق

نوع و روش تحقیق توصیفی می باشد .

نوع تحقیق توصیفی – تحلیلی می باشد و لذا داده ها را از منابع موجود و مطالعات میدانی جمع آوری نموده و به صورت کمی و کیفی مورد تحلیل قرار می دهیم.

 1-4-2 روش تحقیق

روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و اسنادی ( مطالعه کتابها و پایان نامه ها و مجلات علمی) و میدانی (تکمیل پرسشنامه, مشاهدات میدانی و مصاحبه) می باشد.

 1-4-3 ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانه ای به صورت فیش برداری، جدول و نقشه منطقه مطالعاتی و در روش میدانی از مشاهده و همچنین از دو سری پرسشنامه(پرسشنامه دهیاران و پرسشنامه زنان روستایی) استفاده شده است.

پرسشنامه زنان روستایی که شامل 363 پرسشنامه از 114روستا, که توسط زنان روستایی در سه قسمت جلگه, کوهپایه و کوهستان شهرستان فومن می باشد. پرسشنامه دوم که مربوط به دهیاران منطقه مورد مطالعاتی است, 114عدد پرسشنامه بود که توسط دهیاران محترم روستاهای مورد مطالعه, تکمیل گردید.

 1-4-4 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

در این تحقیق پس از جمع آوری اطلاعات ازطریق ابزارهای گردآوری، داده های خام را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده لذا برای تجزیه و تحلیل اطلاعات با توجه به ماهیت داده ها از روشهای توصیفی و آماری استفاده شده است.

 1-5 محدوده مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه کل شهرستان فومن است که در ناحیه غربی گیلان واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان صومعه سرا، از جنوب و جنوب شرقی به شهرستان شفت، از شمال غرب به شهرستان ماسال و از غرب به استان زنجان محدود شده است. مساحت این شهرستان9/777 کیلومتر مربع می باشد. این شهرستان دارای دو نقطه شهری به نامهای فومن و ماسوله، دو بخش به نامهای مرکزی و سردارجنگل و 6 دهستان به نامهای رودپیش،‌گشت، گوراب پس، لولمان، آلیان و سردارجنگل و 150 آبادی دارای سکنه و 11 آبادی خالی از سکنه می باشد که مجموعا دارای 161 روستا می باشد(سالنامه آماری استان گیلان، 1385،ص65).

 1-6 جامعه آماری, حجم نمونه ها و متغیرها

در تحقیق حاضر جامعه آماری کل شهرستان فومن می باشد که حدود 114 روستای آن مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از روش مورگان 98روستا در قسمت جلگه ای , 34 روستا در قسمت کوهپایه ای و 16 روستا در قسمت کوهستانی بررسی شده است.

 1-7 واژه ها و مفاهیم

روستا: روستا ی واحد جغرایایی است که در آن پدیده های اجتماعی و طبیعی به طور چشمگیری در هم آمیخته اند. این در هم آمیختگی از ویژگی های مهم روستا و شاخص عمده ای برای تمیز شهر از روستاست (مهدوی,1384,ص4).

روستا به مجموعه یک یا چند مکان و اراضی به هم پیوسته(اعم از کشاورزی و غیر کشاورزی) گفته می شود که خارج از محدوده ی شهرها واقع شود، دارای محدوده ی ثبتی و عرفی مستقل باشد. روستا مبدا تقسیمات کشوری است که از لحاظ زیستی( وضع طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) همگن بوده و اکثریت ساکنان واقعی آن به طور مستقیم و غیر مستقیم به یکی از فعالیتهای زراعی، دامداری، باغداری و به طور اعم صنایع دستی و صید یا ترکیبی از این فعالیتها اشتغال داشته باشند در عرف بع عنوان ده، آبادی، دهکده یا قریه نامیده می شود (پاپلی یزدی ، ابراهیمی ،‌1381, ص22).

روستا صورتی است از استقرار انسان بر سطح زمین که قادر است تمام مایحتاج سال خود را از درون خود تهیه کند. بنابراین ده در بنیاد کار, واحدی است طبیعی و اجتماعی با اقتصادی بسته که تمام شرایط اتکای به خویش را از لحاظ سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در خود جمع دارد. بنابراین روستا کوچکترین واحد جمعیتی, اقتصادی و جغرافیایی است که در آن نوعی کلکتیویسم اقتصادی, اجتماعی و عمرانی قابل تصدیق است(ودیعی,1348,ص37).

روستا پدیده ای زنده و پویاستکه همچون هر موجود زنده ی دیگری دارای عناصر تشکیل دهنده و کل نگری است از دیدگاه سیستمی و یکپارچه نگری از دیدگاه برنامه ریزی است(مهندسان مشاورDHV,1371,ص118).

 اقتصاد روستا: اقتصاد روستایی, اصولا مسایل اقتصادی را در محدوده ی جغرافیایی روستا, مطرح می نماید. به عبارت دیگر, اقتصاد روستایی عبارت است از کلیه فعالیتهای فردی و اجتماعی که در محیط روستا به منظور گذراندن زندگی و تامین رفاه مادی روستاییان به وقوع می پیوندد(مهدوی,1384,ص169).

خصیصه بارز اقتصاد روستا آن است که قبل از هر چیز غذا دهنده انسانهاست و می تواند بدون تکیه و نیاز به شهر به حیات خود ادامه دهد (آمایش،1376,ص18).

 1-8 محدودیتهای تحقیق

هر مطالعه و تحقیقی مشکلات و موانع خاص خود را دارد که البته در برخی از موارد با هم مشترک می باشند. برخی از مشکلات تحقیق فوق عبارتند از:

ü در برخی موارد بی سوادی زنان روستایی, استخراج اطلاعات و تکمیل پرسشنامه ها را دشوار می نمود.

ü وجود برخی از روستاها در مناطق کوهستانی و صعب العبور بودن آنها

ü پاسخگویی به سوالات پرسشنامه از طرف زنان وقت زیادی را طلب می نمود چراکه در برخی موارد شروع به درد و دل می نمودند.

ü پراکنده بودن برخی از روستاهای مورد مطالعه در به دست آوردن اطلاعات و همچنین هزینه زیاد رفت و آمد جهت پر کردن پرسشنامه ها

ü عدم وجود برخی آمار و اطلاعات سال 1385

 منابع

1- آمایش, حسین, برنامه ریزی روستایی در ایران, تهران, انتشارات پیام نور,1376.

2- پاپلی یزدی, محمدحسین و ابراهیمی, محمدابراهیم, 1381, نشر سمت, نظریه های توسعه روستایی

3- سالنامه آماری استان گیلان, 1385

4- سعیدی, عباس, 1384, جغرافیای روستایی ایران, نشر سمت

5- علیایی, محمدصادق, 1386, بررسی ویژگی های اقتصادی و اجتماعی زنان روستایی و سهم آنان در درآمد خانوار مطالعه موردی شهرستان دیواندره, فصلنامه علمی- پژهشی سرزمین, سال چهارم, شماره 16

6- مهدوی, مسعود, 1384, مقدمه ای بر جغرافیای روستایی ایران, نشر سمت

7- مهندسان مشاورDHV, 1371, رهنمودهایی برای برنامه ریزی مراکز روستایی , جلد اول, ترجمه سید جواد میر, ناصر اوکتایی و مهدی گنجیان, مرکز تحقیقات و بررسی مسایل روستایی جهاد سازندگی

8- ودیعی, کاظم, مقدمه ای بر روستاشناسی ایران, نشر موسسه آموزش و تحقیقات دانشگاه تهران, 1348

 فصل دوم: مبانی نظری

2-1 پیشینه تحقیق

- آقای هدایت الله نوری و سید رامین غفاری در مقاله خود با عنوان "جایگاه زنان روستایی در فرایند توسعه پایدار مطالعه موردی استان چهارمحال و بختیاری" اینگونه آورده است: زنان روستایی ایران از دیرباز به دلایل گوناگون از جایگاه اقتصادی، اجتماعی متفاوتی در فرایند توسعه پایدار برخوردار بوده اند. زنان روستایی استان نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند. این مقاله با طی مراحل علمی چندی همچون تکمیل پرسشنامه، تعریف و طبقه بندی متغیرهای معررف جایگاه اجتماعی – اقتصادی زنان روستایی و نیز متغیرهای توسعه روستایی با استفاده از مدل آماری تجزیه مولفه های اصلی و اقتباس از مدل " فشار، وضعیت موجود و واکنش" سعی در تبیین جایگاه زنان روستایی در فرایند توسعه پایدار دارد. نتایج نشان می دهد جایگاه اقتصادی – اجتماعی زنان روستایی در شرایط محیطی موجود از سویی تحت تاثیر ساختارهای مکانی – فضایی حاکم بر هر یک از حوزه های همگن تعریف شده و از سوی دیگر با عواملی چون میزان برخورداری از مهارتهای عمومی و دسترسی یا کنترل بر منابع و عوامل تولید به طور معناداری مرتبط است.

- خانم گیتی مراد اسطلخ در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان" موقعیت و نقش زنان در توسعه روستایی- عشایری با تکیه بر پراکندگی نقاط روستایی دهستان شاندرمن " اینگونه آورده است: زنان روستایی هنوز جایگاه خود را در بیشتر کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه به عنوان افراد فعال و برخوردار از استعداد مشارکت در عرصه های اقتصادی- سیاسی- اجتماعی و فرهنگی به دست نیاورده اند و کماکان فعالیتهای زنان در محاسبات اقتصادی مدنظر قرار نمی گیرند و از آنان به عنوان نیروی کار نامرئی یاد می شود. زنان نیروی عمده برای ایجاد تحول و منبعی بالقوه برای پیشبرد اقتصاد روستا و افزایش هر چه بیشتر نرخ رشد تولید محصولات غذایی هستند. اگرچه کشاورزی و دامداری به طور سنتی شغل مردانه بوده, اما نقش زنان روستایی هرگز محدود به خانه و خانواده نشده و زنان علاوه بر فعالیتهای درون منزل به زراعت, دامداری و فعالیتهای باغداری می پردازند و اوقات اندک وقتشان را نیز صرف تولید صنایع دستی مانند گلیم بافی, پشم ریسی, ساخت عروسک و سایر امور می کنند.

- خانم زیور فصیحی قصبه در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان" بررسی نقش زنان روستایی در اقتصاد روستاهای دهستان چوبر شفت" اینگونه آورده است: در سرتاسر جهان طبق آمار و ارقام موجود زنان روستایی ساعات بیشتری نسبت به مردان کار می کنند و فرصتهای آموزشی به خوبی برای آنها فراهم نمی شود و اعتبارات و خدمات مورد نیاز کمتر در دسترس آنان قرار دارد. این در حالی است که زنان روستایی 50درصد مواد غذایی مصرفی دنیا را تولید می کنند و علاوه بر این در تبدیل محصولات زراعی و دامی نقش مهمی بر عهده دارند. همچنین فعالیتهای داخل منزل زنان روستایی تاثیر مستقیم و مثبت بر درآمد خانوار دارد.